De Sint-Pieters-en-Paulusabdij van Dendermonde vindt men in het hartje van de stad. Een vreemd verschijnsel? Nu misschien wel, maar tot vóór de Franse revolutie in het huidig bisdom Gent zeker geen uitzondering. Denken wij maar aan de norbertijnenabdij te Ninove en de benedictijnen te Geraardsbergen. Gent bezat zelfs 2 abdijen: de St.-Pietersabdij en de cisterciënzerabdij “Boudelo”. Na de Belgische Revolutie stond de overste van Affligem, Dom Veremundus D’Haens (1825-1846), voor een moeilijke keuze: herbeginnen op de oude plaats, maar die was één puinhoop, ofwel te Dendermonde waar een leegstaand klooster van de kapucijnen kant-en-klaar stond. Als Dendermondenaar koos hij voor het laatste en in 1837 kon hij het kapucijnenklooster kopen. In datzelfde jaar daagden de eerste postulanten op. In 1841 werd de abdij kerkrechtelijk opgericht. Bij zijn overlijden in 1846 waren er al 12 monniken.
Zijn opvolger, D. Benedictus van den Brulle (1846-1857), legde de leefregel van de abdij vast. De levenswijze was sterk contemplatief georiënteerd. In 1857 gaf hij zijn ontslag om plaats te ruimen voor D. Ludgerus Knufmann (1857-1862). In 1858 sloot de abdij aan bij de Congregatie van Subiaco.
In 1862 werd D. Ludgerus opgevolgd door de novicenmeester van La Pierre-qui-vire, D. Augustinus Brizard (1862-1868). In 1868 werd deze benoemd tot co-visitator van de Franse Provincie. Prior D. Jozef Vael (1868-1888) nam dan het bestuur van de abdij over. Hij stichtte Affligem (1870) en Steenbrugge (1879) en herbouwde zijn kloostertje in neogotische stijl (1886). Na zijn dood (1888) kozen de monniken D. Maurus Lebeau (1888-1915) eerst tot prior en in 1894 tot abt. In 1902 verving hij de oude abdijkerk door de huidige neogotische kerk naar de plannen van architect August Van Assche. De glasramen van de absis werden geschilderd door G. Ladon uit Gent. Het hoogaltaar met retabel in albast, het koorgestoelte en het beeld van Sint-Benedictus waren het werk van beeldhouwer R. Rooms. De kruisweg werd in 1906 gemaakt door de Dendermondenaar Aloïs de Beule. Samen met Affligem, Steenbrugge en Merkelbeek stichtte abt Maurus de missie van Noord-Transvaal in 1910.
In 1914 brandde de abdij uit zoals het grootste deel van Dendermonde. Alleen de bibliotheek kon aan het vuur ontsnappen. Het mooie abdijmuseum en al zijn kostbare oudheden werden vernield. Slechts enkele oude schilderijen en het zilverwerk, afkomstig van oud-Affligem, bleven gespaard. Van de kerk vergingen de torenspitsen en het dak; het sterke gewelf bood echter weerstand, zodat het eigenlijke kerkgebouw gevrijwaard bleef. Een deel van het koorgestoelte geraakte evenwel in brand samen met de sacristie. De abt stierf in 1915 te Talacre in Wales.
Zijn opvolger, D. Adelardus Van der Meiren (1919-1933), herbouwde in 1924 de oost- en zuidvleugel in Vlaamse renaissancestijl naar de plannen van de Gentse bouwmeester Valentin Vaerwijck.
Abt Maurus Peleman (1935-1967) voltooide de bouw na de Tweede Wereldoorlog. In 1939 werd onze abdijkerk verheven tot basiliek. De kentekens (conopeum en klokje) ervan bevinden zich aan de ingang van het koor en een gedenksteen bij de ingang van de kerk herinnert aan deze verheffing. Abt Maurus richtte ook de abdijschool op die tot 2000 aan veel jonge mensen een christelijke en humanistische vorming gegeven heeft en waaruit ook roepingen zijn voortgekomen.`In 1946 werden in de westergevel van de kerk 3 glasramen aangebracht: de dood van de H. Benedictus, de dood van de H. Scholastica en de verheerlijking van Maria door benedictijnermonniken en monialen.
Abt Filips De Cloedt (1967-1980) was in 1932 in de abdij van Steenbrugge ingetreden en werd in 1954 rector van de Sint-Trudoabdij in het grafelijk slot te Male. In 1967 werd hij de vierde abt van Dendermonde. Als abtsleuze had hij “met herte ende siele” gekozen. Hij had meer oog voor de religieuze en culturele uitstraling van de abdij. Hij kon de abdij veilig doorheen de moeilijke post-conciliaire jaren loodsen en wou van zijn abdij een oord van schoonheid en vroomheid maken.
Anno 1980 nam D. Roger De Coster het bestuur van de abdij over tot 2007. Overleden op 11 december 2022
Huidige abt: Dom Gerard Van Malderen
Geboren 7 juli 1947
Professie: 12 september 1966
Priester gewijd: 12 augustus 1978
Abtskeuze: 29 november 2007
Visitator van Vlaams-Nederlands Provincie van de congregatie van Subiaco-Montecassino: op 16 maart 2012